یکی از قدیمی ترین جرائم علیه اموال که شاید از همان ابتدای خلقت بشریت زمانی که مسائل مربوط به مالکیت وجود داشته است جرم سرقت بوده است . علت این که افراد زیادی مرتکب این جرم می شدند به دلیل سهولت در انجام آن بوده است . و مطلب دیگر این که در آن دوران هم به علت مسائل مربوط به مالکیت و ارزش نهادن به این امر مهم مجازاتی را برای این که افراد دست به این عمل مجرمانه نزنند در نظر گرفته بودند. و همین طور بعد از اسلام برای این که مردم اموال یکدیگر را غارت نکنند و به یغما نبرند مجازات شدیدتری را برای جرم سرقت شارع مقدس در نظر گرفت از جمله قطع دست و پا.
تعریف سرقت
سرقت در لغت به معنی دزدی کردن و دزدی آمده است.
سرقت ربودن مال و اشیا منقول و غیر منقول بدون رضای او بر خلاف حق. در اصطلاح دیگر آن را سرقت ساده و سرقت عادی گویند. تقلب و اختفا از ربودن دانسته میشود. و مفهوم عرفی سرقت این دو امر را اقتضا می کند. سرقت مقید سرقتی که مقرون به یکی از کیفیات مشدده ی و اختصاصی باشد مانند سرقت مسلحانه یا سرقت در شب یا با هتک حرز.
یکی از قدیمی‌ترین جرایم که شاید از همان پیدایش مفهوم مالکیت در جوامع بشری ارتکاب می‌یافته و معمولا مجازات‌های سختی هم برای مرتکبین آن در نظر گرفته می‌شده، جرم سرقت است.
در کنار جرم سرقت، برخی از اعمال مرتبط با این جرم نیز در دنیا واجد وصف مجرمانه هستند و قابل مجازات شناخته شده‌اند. مهم‌ترین این قبیل اعمال، جرم مداخله در اموال مسروقه از طریق خرید و فروش مال مسروقه، مخفی‌کردن مال مسروقه و…است.
سرقت در کشور ما انواع مختلفی دارد که معمولا به سرقت‌های «حدی» و «تعزیری» تقسیم می‌شوند.
سوالی که برای بیشتر مردم پیش می‌آید این است که چرا دست سارقین قطع نمی‌شود؟ مگر احکام اسلام در قوانین کیفری ما نیامده‌اند؟
برابر متون شرعی و مقررات کیفری، برای اجرای حد سرقت باید شرایطی وجود داشته باشد که در صورت فقدان هر یک از آنها، حد جاری نخواهد شد و مرتکب سرقت، شاید بر مبنای سایر قوانین قابل تعقیب و مجازات باشد.
برای مثال:
سارق باید بالغ باشد.
سارق به سرقت وادار نشده باشد و بداند و آگاه باشد که مال دیگری را می‌رباید.
سارق بداند که این عمل حرام است و صاحب مال، مال را در «حرز» قرار داده باشد
ماده ۶۵۹:هرکس وسائل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی که به هزینه دولت یا با سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیر دولتی یا به وسیله نهادها و سازمانهای عمومی غیر دولتی یا موسسات خیریه ایجاد یا نصب شده مانند تاسیسات بهره برداری آب و برق و گاز و غیره را سرقت نماید به حبس از یک تا ۵ سال محکوم می شود و چنانچه مرتکب از کارکنان سازمانهای مربوط باشد به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
مقصود از «حرز» مکانی است که مال برای محافظت در آن قرار می‌گیرد. برای مثال گاوصندوق برای جواهرات، به‌مثابه‌ی حرز است
سارق در حالت اضطرار سرقت نکرده باشد (مجبور به سرقت نشده باشد).
سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد.
سارق مال را به قصد دزدی برداشته باشد.
مال مسروقه در حرز متناسب قرار گرفته باشد (مال مسروقه در جایی قرار نداشته باشد که انتظار وجود آن در محل نمی‌رفت.)
مال مسروقه از اموال دولتی و وقف نباشد و…
با این مثال ها متوجه می شویم که برای حد سرقت و قطع دست، باید مجموعه شرایطی با هم وجود داشته باشد در حالی که معمولا جمع این شرایط با یکدیگر کمتر اتفاق می‌افتد.
البته این بدین معنا نیست که سارق مطابق سایر مقررات قابل تعقیب و مجازات نباشد .
گذشته از تمام این موارد، حتی اگر تمام این شرایط با هم وجود داشته باشند، باز هم برای اجرای حد نیز شرایطی وجود دارد: از جمله اینکه صاحب مال پیش از شکایت، سارق را نبخشیده باشد یا سارق قبل از اثبات جرم، از این گناه توبه نکرده باشد.
غیر از مواردی که گفته شد سرقت‌هایی وجود دارند که به آنها در اصطلاح «سرقت‌های تعزیری» می‌گویند: یعنی سرقت‌هایی که مجازات قطع دست ندارند که به اختصار به هر یک می‌پردازیم:
مجازات سرقت تعزیری :
– سرقتی که فاقد شرایط اجرای مجازات حد باشد و موجب اخلال در نظم یا خوف شده یا بیم تجری مرتکب یا دیگران باشد ، گرچه شاکی نداشته یا شاکی گذشت نموده باشد مجازاتش حبس تعزیری خواهد بود .
– معاونت در سرقت تعزیری مجازات حبس دارد .
مجازات شروع به جرم سرقت تعزیری :
حسب ماده ۶۵۵ قانون مجازات اسلامی شروع به جرم سرقت های مندرج در مواد ۶۵۴-۶۵۱ مجازات حبس و شلاق دارد . لذا صرف شروع به سرقت در غیر موارد مذکور در مواد مشارالیهم مجازات ندارد .
جرم تحصیل یا مخفی یا قبول یا معامله نمودن مال مسروق :
هر کس با علم و اطلاع یا با وجود قرائن اطمینان آور به اینکه مال در نتیجه ارتکاب سرقت بدست آمده است را به نحوی تحصیل یا مخفی یا قبول نماید یا مورد معامله قرار دهد به حبس و شلاق محکوم خواهد شد .
جرم راهزنی :
– راهزنی عبارت است از گرفتن اموال مسافرین و عابرین در راهها ضمن غافلگیری و تهاجم مسلحانه.
– سارق مسلح و راهزن هرگاه با اسلحه امنیت مردم یا جاده را برهم زند و رعب و وحشت ایجاد کند محارب محسوب شده و به یکی از کیفرهای ذیل محکوم می شود :
۱- قتل .
۲- آویختن به دار .
۳- قطع دست راست و پای چپ .
۴- تبعید به دیاری دیگر .
شرایط و ارکان راهزنی :
۱- محل وقوع جرم سرقت راهزنی و مسلحانه باید یکی از راههای خارج شهر یا روستا باشد .
۲- سلاح راهزن اعم از سلاح سرد مثل شمشیر و یا گرم مثل تفنگ باشد .
۳- کمین کردن و غافلگیر ساختن و تهاجم علنی به عابرین .
۴- مقید نبودن سارقین به تعداد معین ، راهزن می تواند حتی یک نفر باشد .
۵- تقدیم حفظ امنیت راهها بر حفظ اموال در اقدام مامورین .
۶- غیرقابل گذشت بودن حد محاربه و افساد فی الارض .
سرقت مسلحانه از بانکها و نظایر آن :
سرقت مسلحانه از بانک ها و صرافی ها و نظایر آن مجازات حبس ابد یا اعدام دارد .
سوم – جرم سرقت و مجازات آن در قانون مجازات اسلامی :
در قانون مجازات اسلامی در دو محل سخن از جرم سرقت و مجازات های آن شده ؛ یکی در باب هشتم با عنوان حد سرقت از ماده ۱۹۷ تا ۲۰۳ در کتاب حدود که در آن پس از تعریف سرقت مستلزم اجرای مجازات حد ، شرایط سرقتی که موجب حد می شود را در شانزده بند (شرط) ذکر نموده است و آنگاه راههای ثبوت سرقت حدی را و شرایط اجرای حد را بیان داشته است و در آخر حد سرقت را در مراتب چهارگانه برشمرده است .در فصل بیست و یکم با عنوان «سرقت و ربودن مال غیر » ازماده ۶۵۱ تا ماده ۶۶۷ بار دیگر مبحث سرقت و مجازات های آنرا مطرح نموده است . که بدنبال نگاهی به این مواد خواهیم داشت .
نگاهی به جرم سرقت مستلزم تعزیر در قانون مجازات اسلامی :
ماده ۶۵۱ : [هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد ، مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می گردد .]
شرایط پنج گانه :
۱- سرقت در شب واقع شده باشد .
۲- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند .
۳- یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند .
۴- از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا برخلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است سرقت کرده باشند .
۵- در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند .
ماده ۶۵۶ : [ درصورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یکی از شرایط زیر باشد مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود :]
ماده ۶۵۶ :درصورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یکی از شرایط زیر باشد مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود.
شرایط شش گانه :
۱- سرقت درجایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر اینها واقع شده باشد .
۲- سرقت درجایی واقع شده باشد که به واسطه درخت یا بوته یا پرچین یا نرده محرز بوده و سارق حرز را شکسته باشد .
۳- درصورتی که سرقت در شب واقع شده باشد .
۴- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند .
۵- سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته یا شاگرد یا کارگر بوده و یا درمحلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه ، دکان ، کارگاه ، کارخانه و انبار سرقت نموده باشد .
۶- هرگاه اداره کننده هتل و مسافرخانه و کاروانسرا و کاروان و بطور کلی کسانیکه به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنان است تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند .
۷- توضیح : – برای محکومیت و مجازات سارق تحقق یکی از شروط ششگانه کافیست .
– شروع به جرم سرقت در این قبیل سرقت ها مصداق و مجازات ندارد .
– ماده :۶۵۹هرکس وسائل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی که به هزینه دولت یا با سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیر دولتی یا به وسیله نهادها و سازمانهای عمومی غیر دولتی یا موسسات خیریه ایجاد یا نصب شده مانند تاسیسات بهره برداری آب و برق و گاز و غیره را سرقت نماید به حبس از یک تا ۵ سال محکوم می شود و چنانچه مرتکب از کارکنان سازمانهای مربوط باشد به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد .
ماده ۶۶۵ : [هرکس مال دیگری را برباید و عمل او مشمول عنوان سرقت نباشد به حبس از شش ماه تا یکسال محکوم خواهد شد و اگر در نتیجه این کار صدمه ای به مجنی علیه وارد شده باشد به مجازات آن نیز محکوم خواهد شد .]
توضیح : حسب این ماده قانونی اگر سرقت واجد شرایط حد و شرایط پنجگانه و ششگانه مذکور در مواد ۱۹۸ و ۶۵۱ و ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی نباشد به مجازات مذکور در ماده ۶۶۵ محکوم می گردد.
ماده ۶۶۶ : [درصورت تکرارجرم سرقت،مجازات سارق حسب موردحداکثرمجازات مقرر در قانون خواهد بود .
نکته : منظور از سرقت درماده ۶۶۶ ، سرقت غیر مستلزم مجازات حد است .
