هر کس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند و مدعی علیه هر گاه در مقام دفاع مدعی امری شود که محتاج بدلیل باشد اثبات امر بر عهده او است. جلد سوم قانون مدنی در ادله اثبات دعوی.
گونه های ادله در امور حقوقی
به موجب قانون مدنی، ادله اثبات دعوی پنج گونه است که عبارتند از:
اقرار
اقرار اخبار به حقی است برای غیر، بر ضرر خود. و در فرهنگ عمید آمده است که اعتراف کردن به امری به سود دیگری و به زیان خوداقراربه هرلفظی ممکن است به شرط آنکه اقرارکننده بالغ عاقل قاصد ومختارباشد
سند
مدرک یا سند عبارت است از اطلاعات ثبت شده، اعم از نوشتاری، دیداری، شنیداری که به وسیله اشخاص حقیقی یا حقوقی ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد. بنا به تعریف قانون مدنی ماده ۱۲۸۴، “نوشته‌ای است که در مقام دعوی و دفاع قابل استناد باشد.” هر سندی نوشته‌است، اما هر نوشته‌ای سند نیست؛ همچنانکه ماده ۱۲۸۵ قانون مدنی شهادت نامه را سند ندانسته‌است. نوشته‌ای که قابل استناد باشد، مهر و امضای قاضی و حکم و فرمان پادشاهی و چک و دست نوشته و مکتوبی که بدان اختیار شغل و مُلکی را به کسی بدهند. انواع سند از نظر اعتبار قانونی
۱-سند رسمی: سند رسمی عبارت است از سندی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مأمورین در حدود صلاحیت آنهاو بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند مثل سندی که در دفتر خانه ها تنظیم می شوند و شناسنامه گواهینامه ، احکام استخدام و … از ویژگیهای اسناد رسمی در آیین دادرسی دادگاهها و مراجع رسیدگی کننده ی غیر دادگستری این است که نمیتوان نسبت به این اسناد، اظهار انکار یا تردید کرد و تنها میتوان مدعی جعلی بودن شد. همچنین از دیگر ویژگیهای این اسناد، قابلیت اجرای مفاد این اسناد از راه حاکمیت دولتی از قبیل دوایر اجرایی اداره ی ثبت اسناد و املاک است.
۲-سند عادی:غیر از اسناد مذکور در ماده ۱۲۸۷ سایر اسناد، عادی است به عبارت دیگر، سند عادی عبارت است از سندی که از جانب اشخاص غیررسمی بدون دخالت مامورین رسمی تنظیم شده و تابع تشریفات خاص نباشد مانند دفاتر و اسناد تجارتی نظیر دفتر روزنامه دفتر دارایی دفتر کل. اگر چه اسناد تجارتی یاد آوری شده در بالا، دارای تشریفاتی تقریباً مشابه سند رسمی میباشند، از آن جهت که شماره گذاری و پلمپ آنها توسط مإمورین رسمی دولتی انجام میپذیرد، ولی این اسناد نیز سند رسمی محسوب نشده پس سند عادی هستند.
شهادت
شهادت در فرهنگ لغت ازجمله بمعنای گواهی دادن و تأییدکردن است و در دانش حقوقی گواهی کتبی یا شفاهی دادن در محضر دادگاه است
امارات
امارات {فقه} در لغت بمعنای نشانه و در حقوق اوضاع و احوالی است که به حکم قانون و یا به نظر قاضی دلیل بر امری شناخته شود
قسم
سوگند یا قسم اقرار و اعترافی را گویند که شخص از روی شرف و ناموس خود می‌کند و خدا یا بزرگی را شاهد گیرد.
گونه های ادله در امور کیفری
به موجب قانون مجازات اسلامی ادله اثبات جرم چهار گونه اند که عبارتند:
اقرار
اقرار عبارت از اخبار شخص به ارتکاب جرم از جانب خود است.
شهادت
عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضائی است.
سوگند و قسامه
سوگند عبارت از گواه قراردادن خداوند بر درستی گفتار اداءکننده سوگند است. قسامه (به فتح قاف و بدون تشدید) یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت (قتل و صدمات بدنی) در فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران است.برای اقامه قسامه سوگند خوردن ۵۰ نفر از بستگان پدری ذکور مدعی ِ وقوع قتل لازم است. قسم خوردن این افراد مبنی بر وقوع قتل توسط متهم برای اثبات قتل کافی است.
علم قاضی
علم قاضی عبارت از یقین حاصل از مستندات بیّن در امری است که نزد وی مطرح می‌شود. در مواردی که مستند حکم، علم قاضی است، وی موظف است قرائن و اماره بیّن مستند علم خود را به‌طور صریح در حکم قید کند.
لعان
هرگاه زوج ، زوجۀ خویش را به زناقذف کند و بینه ای نیز در دست نداشته باشد، باید لعان عملی گردد. لعان ده سوگند است، با صیغه خاص خود که زوج و زوجه هر کدام پنج بار تشریفات ویژه باید ادا کنند.
