به موجب ماده یک قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲، قانون تعیین حدود صلاحیت دادسراها و دادگاه های نظامی و مجوزهای حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری اشخاصی که به جرایم خاص آنان در دادسراها و دادگاه های نظامی رسیدگی می شود، عبارتند از:
۱- کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛ کلیه پرسنلی که در ستاد کل نیروهای مسلح انجام وظیفه می نمایند به موجب قانون، نظامی محسوب می شوند. ستاد کل ارگانی مستقل از سایر نیروهای مسلح و دارای شخصیت حقوقی مستقل است.
۲- کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته؛ کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته به مجموعه پرسنل فرماندهی کل ، ستاد ، نیروی زمینی ، نیروی هوایی ، نیروی دریایی و سازمان های وابسته اطلاق می شود. کادر ثابت ارتش به پرسنلی اطلاق می گردد که برای انجام خدمت مستمر در ارتش استخدام می شوند و به سه دسته تقسیم می گردند : الف ) نظامیان : کارکنانی اند که پس از طی آموزش لازم به یکی از درجات پیش بینی شده در این قانون نائل می شوند واز لباس وعلائم خاص نظامی استفاده می نمایند . ب) کارمندان : پرسنلی هستند که براساس مدارج تحصیلی یا مهارت تجربی وتخصص استخدام شده و بدون استفاده از درجات ، علائم و لباس نظامی به یکی از رتبه های پیش بینی شده در قانون نائل می شوند. ج ) محصلان : کارکنانی هستند که به منظور خدمت در کادر ثابت، استخدام و قبل از انتصاب در یکی از مشاغل مندرج در این قانون در یکی از مؤسسات آموزشی ارتش یا وزارت دفاع و سازمان های وابسته یا به هزینه آنها مشغول تحصیل می باشند . منظور از سازمان های وابسته به ارتش، سازمان های عقیدتی سیاسی و حفاظت اطلاعات هستند.
۳- کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان های وابسته؛ – کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سازمان های وابسته، به مجموعه کارکنان فرماندهی کل ، ستاد ، نیروی زمینی، نیروی هوافضا، نیروی دریایی، نیروی قدس و سازمان های وابسته از جمله بسیج مستضعفین اطلاق می شود. -کادر ثابت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پرسنلی اطلاق می شود که برای انجام خدمت مستمر در سپاه استخدام می شوند و عبارتند از: الف ) پاسداران رسمی ( نظامیان ): پاسداران رسمی پرسنلی هستند که به استخدام سپاه در آمده و پس از طی دوره های آموزشی لازم به یکی از درجات پیش بینی شده در این قانون نائل واز لباس و علائم نظامی استفاده می نمایند. ب) کارمندان: پرسنلی هستند که براساس مدارج تحصیلی یا مهارت تجربی و تخصص استخدام شده و بدون استفاده از درجات ، علائم و لباس نظامی به یکی از رتبه های پیش بینی شده در قانون نائل می شوند. ج ) محصلان: کارکنانی هستند که به منظور خدمت در کادر ثابت استخدام و قبل از انتصاب در یکی از مشاغل مندرج در این قانون در یکی از مؤسسات آموزشی سپاه یا سازمان های وابسته یا به هزینه آن ها مشغول تحصیل می باشند . د)بسیج: – در تعریف بسیجی آمده است: « پرسنل بسیجی به افرادی اطلاق می شود که جهت تحقق ارتش بیست میلیونی تحت پوشش سپاه در می آیند.» – به موجب ماده ۳۵ قانون اساسنامه سپاه: « هدف از تشکیل بسیج مستضعفین ایجاد توانایی های لازم در کلیه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی هم چنین کمک به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیرمترقبه با هماهنگی مراجع ذی ربط می باشد. » – به موجب بند (۳) ماده (۱۵) قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی وانقلاب مأمورین نیروی مقاومت بسیج که به موجب قوانین خاص و در محدوده وظایف محوله ضابط دادگستری محسوب می شوند ، جزء ضابطین خاص دادگستری محسوب می شوند. – اعضای بسیج عبارتند از: الف ) بسیجی عادی : عموم اقشار معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اهداف انقلاب اسلامی هستند که پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به خدمت ارتش بیست میلیونی در آمده و سازماندهی می شوند. ب ) بسیجی فعال : آن دسته از بسیجیان عادی که واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره آموزشی، سازماندهی شده و در انجام مأموریت های محوله با سپاه همکاری می کنند . ج ) بسیجی ویژه ( پاسداران افتخاری ):پرسنلی هستند که صلاحیت های یک پاسدار را دارا می باشند و پس از گذراندن آموزش های لازم سازماندهی شده و متعهد می گردند تا به هنگام نیاز به طور تمام وقت در اختیار سپاه قرار گیرند.
۴- کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های وابسته؛ – وزارت دفاع بخشی از دولت است که مسؤولیت نیروهای مسلح را در قالب قوانین و دستورات فرماندهی کل قوا به عهده دارد. – مهمترین وظایفی را که این وزارت خانه مطابق قانون عهده دار است، عبارتند از : الف) بررسی و تحصیل بودجه و اعتبار نیروهای مسلح وسازمان های وابسته به آن؛ ب) ساخت و تولید اقلام مورد نیاز نیروهای مسلح و انجام تحقیقات صنعتی لازم در این جهت؛ ج) نوسازی، بازسازی و تعمیرات اساسی وسایل و تجهیزات نیروهای مسلح که خارج از مقدورات آن نیروهاست و هدایت و هماهنگ نمودن تحقیقات صنعتی نیروهای مسلح؛ د) آموزش و تربیت کادر متخصص و مورد نیاز وزارت و سازمان های وابسته و سازماندهی عناصر سازمانی تابعه؛ هـ) انجام کلیه خریدهای خارجی مورد نیاز وزارت و سازمان های وابسته بر اساس تدابیر فرماندهی کل قوا و هم چنین تهیه و تأمین خریدهای داخلی اقلام مشترک مورد نیاز نظامی به تشخیص ستاد کل؛ و)دفاع از نیروهای مسلح و سازمان های وابسته به آن در مراجع قضایی؛ ز) اداره امور املاک نیروهای مسلح و سازمان های وابسته از نظر حقوقی وقانونی؛ ح) تهیه وتأمین زمین مورد نیاز و احداث ساختمان نیروهای مسلح. -کارکنان سازمان اتکا نیز نظامی محسوب می شوند و رسیدگی به جرایم آن ها که در حین خدمت یا در ارتباط با وظایف خاص نظامی مرتکب می شوند، در صلاحیت سازمان قضایی نیروهای مسلح است. – به جرایم مالی اعضای هیأت مدیره شرکت های تعاونی وابسته به نیروهای مسلح بنا به نظر اداره حقوقی قوه قضائیه در ارتباط با وظایفشان در این شرکت ها در دادگاه های نظامی رسیدگی می شود. – از سازمان های وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی، سازمان عقیدتی سیاسی وحفاظت اطلاعات را می توان نام برد.
۵-کارکنان نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران؛ – در سال ۱۳۶۹ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران از ادغام شهربانی، ژاندارمری، کمیته انقلاب اسلامی، پلیس قضایی و حراست وزارتخانه‌ها تشکیل گردید. – کارکنان نیروی انتظامی عبارتند از : الف ) پایوران ( نیروهای کادر ثابت )؛ ب ) پیمانی ( نیروی استخدام موقت ، معمولاً ۵ ساله ) ؛ ج ) وظیفه ( نیروهای سرباز اعم از سرباز عادی یا درجه دار و افسر ).
۶-کارکنان وظیفه از شروع خدمت تا پایان آن؛ – خدمت سربازی عبارت است از : « مدت زمانی که اتباع ذکور هر کشور پس از رسیدن به سن بلوغ برابر مقررات و قوانین آن کشور مکلف به انجام وظیفه در یکی از نیروهای مسلح می باشند . – پرسنل وظیفه کسانی هستند که مطابق قانون خدمت وظیفه عمومی در یکی از دوره های ضرورت، احتیاط یا ذخیره مشغول به خدمت می باشند. – در کشور ما افراد حداکثر تا اول ماه تولد در سالی که درآن به سن ۱۸ سال تمام می رسند، مشمول سربازی می باشند. – آغاز سربازی از تاریخی است که در دفترچه به عنوان تاریخ اعزام قید شده است. – مشمولان زیر دیپلم که به صورت حضوری مشغول به تحصیل بوده و سال اعزام آنها سپری شده است، درصورت ترک تحصیل حداکثر تا یک سال مهلت دارند که وضعیت مشمولیت خود را روشن نمایند. -مشمولان فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها درصورت فراغت از تحصیل حداکثر تا یک سال مهلت دارند که وضعیت مشمولیت خود را روشن نمایند. مشمولان دانشجو در صورت ترک تحصیل، انصراف و یا اخراج از دانشگاه، حداکثر تا یک سال مهلت دارند که وضعیت مشمولیت خود را روشن نمایند. – مدت دوره ضرورت در حال حاضر ۲۴ ماه و در صورتی که مشمولان مازاد برنیاز یا کمتر از تعداد مورد نیاز باشند ستاد کل نیروهای مسلح با اجازه فرمانده معظم کل قوا می تواند این مدت را کمتر یا بیشتر نماید. – بر همین اساس، مدت خدمت مقدس سربازی در حال حاضر در مناطق جنگی و امنیتی ۱۸ ماه، محروم و بد آب و هوا ۱۹ ماه و سایر مناطق ۲۱ ماه و مراکز دولتی ۲۴ ماه است. – در زمان جنگ و بسیج همگانی در صورت لزوم ، کسانی که به علتی در زمان صلح از معافیت خدمت دوره ضرورت استفاده نموده اند نیز به خدمت احضار خواهند شد. – غیبت با فرار از سربازی متفاوت است. مشمول غایب به کسی گفته می شود که در مهلت مقرر که از طرف سازمان وظیفه عمومی اعلام گردیده خود را برای انجام سربازی معرفی نمی‌کند اما سربازی فراری کسی است که به خدمت سربازی اعزام و پس از اخذ مرخصی از محل خدمت یا خارج‌شدن از محیط، دیگر باز‌نمی‌گردند. به جرایم سربازان فراری در سازمان قضایی نیروهای مسلح رسیدگی می شود. – اگر غیبت افرادی که در موعد مقرر خود را برای انجام سربازی معرفی نکرده اند از یک سال بیشتر شود علاوه بر اضافه خدمت به عنوان سرباز فراری به سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی می شوند. – به مشمولانی که غیب آنان تا سه ماه است، سه ماه اضافه خدمت و بیش از سه ماه ، شش ماه اضافه خدمت تعلق می گیرد . – جرایم زمان خدمتِ پرسنل وظیفه ترخیص شده، قابل رسیدگی در محاکم نظامی است. – چنان چه سربازی به تحمل اضافه خدمت محکوم شود تا زمانی که خدمت را به اتمام نرسانده نظامی محسوب می شود و در صورت ارتکاب جرم خاص نظامی و انتظامی در سازمان قضایی نیروهای مسلح محاکمه می شود.
۷- محصلان مراکز آموزش نظامی و انتظامی و مراکز آموزش وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در داخل و خارج از کشور؛ محصلان، پرسنلی هستند که قبل از انتصاب در یکی از مشاغل نیروهای مسلح در یکی از مؤسسات آموزشی نظامی و انتظامی و وزارت دفاع یا به هزینه آنها مشغول تحصیل می باشند. از نظر حقوق جزای نظامی تاریخ شروع دوره آموزشی ، تاریخ قبول یک فرد به عنوان نظامی وآغاز نظامیگری به شمار می آید.
۸- کسانی که به طور موقت در خدمت نیروهای مسلح هستند و طبق قوانین استخدامی نیروهای مسلح در مدت مزبور از اعضاء نیروهای مسلح محسوب می شوند. این افراد عبارتند از: کارکنان خرید خدمت، کارکنان قرار دادی ، کارکنان روز مزد و پیمان کاری و داوطلبان غیرنظامی که در مناطق عملیاتی نیروهای مسلح انجام وظیفه می نمایند. الف)پرسنل خرید خدمت : پرسنل خرید خدمت به کسانی اطلاق می شود که طبق مقررات مربوط ؛ خدمت مشخصی را برابر قرار داد معینی انجام می دهند. برابر مقررات ارتش و وزارت دفاع و سازمان های وابسته به آن ها می توانند از پرسنل بازنشسته مشمول قانون و سایر بازنشستگان دولت با حفظ وضع وحقوق بازنشستگی به طریق خرید خدمت استفاده نمایند. ب) پرسنل قراردادی: – پرسنل قراردادی که در خدمت نیروهای مسلح هستند نظامی محسوب می شوند و مقررات نیروهای مسلح نیز در خصوص این افراد مجری خواهد بود ومانند قوای مسلح حق خروج از کشور را بدون تأیید و اجازه حفاظت اطلاعات یگان متبوع ندارند. – پایان مدت قرارداد این افراد در واقع پایان مدت نظامی گری آنان محسوب می شود. -کارگرانی که در ارتش جمهوری اسلامی خدمت می کنند نیز از لحاظ مقررات کیفری و انضباطی مانند نظامیان با آنان رفتار خواهد شد. ج)داوطلبان غیرنظامی در مناطق عملیات نیروهای مسلح : برمبنای قانون آن دسته از داوطلبان غیرنظامی که از کارکنان دولت نبوده و به منظور همکاری با ارتش و نیروی انتظامی بر اساس ضوابطی که از طرف وزارت دفاع تعیین می شود در مناطق عملیاتی قبول خدمت نموده ، مادام که خدمت آنان در طول مدت عملیات جنگی مورد تأیید و نیاز باشد از نظر امور کیفری و انضباطی مشمول قوانین ومقرراتی خواهند بود که درباره سربازان احتیاط مجری است. *نکته مهم: به جرایم مرتبط با وظایف خاص نظامی یا انتظامی ، حین خدمت و کلیه جرایم امنیتی افراد ذکر شده همچنین جرایمی که در حین تحقیق و رسیدگی به جرایم خاص نظامی و انتظامی کشف می شود، در دادسراها و دادگاه های نظامی رسیدگی می شود.
۹- کارکنان وزارت اطلاعات؛ به جرایم مربوط به تخلف کارکنان وزارت اطلاعات از وظایف قانونی خود همچنین جرایم این قشر که مشتمل بر اطلاعات طبقه بندی شده و اسرار جمهوری اسلامی است براساس مجوزها، سازمان قضایی نیروهای مسلح رسیدگی می نماید.
۱۰- اسرای ایرانی و اسرای بیگانه؛ به جرایمی که اسرای ایرانی عضو نیروهای مسلح در مدت اسارت مرتکب شده اند همچنین جرایم اسرای بیگانه در مدت اسارتشان در کشور، در سازمان قضایی نیروهای مسلح رسیدگی می شود .
۱۱- پرسنل مأمور به خدمت در سازمان های دیگر؛ به موجب تبصره « ۱ » ماده یک قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح به جرایم نظامی و انتظامی کارکنان نیروهای مسلح که در سازمان های دیگر خدمت می کنند در دادگاه های نظامی رسیدگی می شود.
